Ana Sayfa Malzeme KONDANSATÖRLER

KONDANSATÖRLER

3
3706

 

Kondansatörler yapı itibarı ile iki iletken metal plaka arasına bir dielektrik malzemenin konulmasıyla elde edilen ve elektrik enerjisini depolamak için kullanılan devre elemanlarıdır. Dielektriğin özelliği, akım geçirmemesine karşın, enerji depolayabilmesidir.

Yandaki resimde artı-eksi yön farkı bulunmayan bir kondasatör ile artı ve eksi yönlere sahip bir elektrolitik kondansatörün devre çizimlerinde kullanılan sembolleri görülmektedir.

Kondansatörlerin temel görevleri elektrik yükünü depo etmektir. Kondansatörün yük depo etme yeteneği kondansatörün kapasitesi olarak anılır, C ile gösterilir ve birimi FARAD (F) tır. Kondansatörlerde birim olarak kullanılan Farad çok büyük bir değerdir. Pratikte pek kullanılmaz. Faradın askatları ise sırasıyla milifarad(mF), mikrofarad(μf), nanofarad(nf), pikofarad(pf) tır. 1 Farad=103 mF=106 μF=109 nF=1012 pF dır. Genellikle mikrofarad ile gösterilen türleri elektrolitik kondansatör olarak adlandırılır ve artı, eksi kutuplarına sahiptir. Pikofarat ve nanofarat değerliler ise genellikle artı-eksi kutupları bulunmaz. Bunlara mercimek kondansatör denilmektedir. Şekil itibarı ile bir mercimeği andırır.

Örnek:

0,5µF kaç nF eder?

µ(mikro) ve n(nano) kat sayıları arasındaki fark 103(1000) kadardır. Mikro kat sayısı nano kat sayısının 1000 katı olduğu için: 0,5µF = 500nF yapar.

1500pF kaç µF eder?

p(piko) ve µ(mikro) kat sayıları arasındaki fark 1 milyondur. Piko kat sayısı mikro kat sayısından küçük olduğu için 6 basamak sola gidilir: 0,0015 µF yapar.

KONDANSATÖR ÇEŞİTLERİ

Kondansatörler, kullanılan dielektrik malzemenin türüne göre adlandırılırlar. En çok kullanılan dielektrik malzemeler Kağıt, Plastik film, Mika, Seramik, Elektrolitik, Yağ, Hava, Polyester ve Tantaldır. Ayrıca kondansatörler sabit ve ayarlı olmak üzere ikiye ayrılır.

Kağıtlı Kondansatör

Kondansatörlerin kapasitesini arttırmak için levha yüzeylerinin büyük ve levhalar arasında bulunan yalıtkan madde kalınlığının az olması gerekir.

Bu şartları gerçekleştirirken de kondansatörün boyutunun mümkün olduğunca küçük olması istenir. Bu bakımdan en uygun kondansatörler kağıtlı kondansatörlerdir. Çok yaygın bir kullanım alanı vardır. Bir kağıt, bir folyo ve yine bir kağıt bir folyo gelecek şekilde üst üste konur. Sonra da bu şerit grubu silindir şeklinde sarılır. Bağlantı uçları (elektrotlar) aliminyum folyolara lehimlenir. Oluşturulan silindir, izole edilmiş olan metal bir gövdeye konarak ağzı mumla kapatılır. Yada üzeri reçine veya lak ile kaplanır.


Plastik Film Kondansatör

Plastik film kondansatörlerde kağıt yerine plastik bir madde kullanılmaktadır. Bu plastik maddeler: Polistren, poliyester, polipropilen olabilmektedir. Hassas kapasiteli olarak üretimi yapılabilmektedir. Yaygın olarak filtre devrelerinde kullanılır. Üretim şekli kağıt kondansatörlerin aynısıdır.

Mikalı Kondansatör

Mika, yalıtkanlık sabiti çok yüksek olan ve çok az kayıplı bir elemandır. Bu özelliklerinden dolayı da, yüksek frekans devrelerinde kullanılmaya uygundur. Mika tabiatta 0.025 mm’ye kadar ince tabakalar halinde bulunur. Kondansatör üretiminde de bu mikalardan yararlanılır. Mikalı kondansatör ayarlı (trimmer) olarak da üretilmektedir. İki tür mikalı kondansatör vardır:

1.Gümüş kaplanmış mikalı kondansatör.

Bu tür kondansatörlerde mikanın iki yüzüne gümüş püskürtülmektedir. Oluşturulan kondansatöre dış bağlantı elektrotları lehimlenerek mum veya reçine gövde içerisine yerleştirilir.

2.Alüminyum Folyo Kaplanmış Mikalı Kondansatör. Gümüş kaplama çok ince olduğundan, bu şekilde üretilen kondansatör büyük akımlara dayanamamaktadır. Büyük akımlı devreler için, mika üzerine alüminyum folyo kaplanan kondansatörler üretilmektedir.

Seramik Kondansatör

Seramiğin yalıtkanlık sabiti çok büyüktür. Bu nedenle, küçük hacimli büyük kapasiteli seramik kodansatörler üretilebilmektedir. Ancak, seramik kondansatörlerin kapasitesi, sıcaklık, frekans ve gerilim ile %20 `ye kadar değiştiğinden, sabit kapasite gerektiren çalışmalarda kullanılamaz. Fakat, frekans hassasiyetinin önemli olmadığı kuplaj, dekuplaj kondansatörü olarak ve sıcak ortamlarda kullanılır.

Elektrolitik Kondansatörler

Yapısında elektrolit denilen kimyasal pasta emdirilmiş kağıt bulunmasından dolayı bu adı almıştır. Elektrolitik kondansatörlerin en önemli özelliği, kutuplandırılmış olmalarıdır. Bu bakımdan DC devreye bağlanırken, üzerindeki + veya – işarete dikkat edilerek + kutbu devrenin + ucuna, – kutbuda – ucuna bağlanmalıdır.
Elektrolitik kondansatörler büyük kapasiteli kondansatörlerdir. Yaygın bir kullanım alanı vardır. Özellikle, doğrultucu filtre devrelerinde, gerilim çoklayıcılarda, ses, frekens yükselteçlerinde, kuplaj ve dekuplaj devrelerinde, zamanlama devrelerinde yararlanılmaktadır. Aliminyum plakalı ve Tantalyum plakalı olmak üzere iki tür elektrolitik kondansatör vardır.

Sabit Kondansatörler : Kapasitesi değişmeyen kondansatörlerdir. Kapasite değerinin sabit tutulması istenen devrelerde kullanılır.

Ayarlı Kondansatörler: Kapasite değeri değişik yöntemler ile değiştirilebilen kondansatörlerdir. Kullanılma yerine göre değişik yapıda ve çeşitli boyutlarda üretilmektedirler.

Ayarlı kondansatörler üç gruba ayrılır:

Büyük boy değişken kondansatörler (Varyabl kondansatör)

Küçük boyutlu değişken kondansatörler (Trimer kondansatör)

Değişken kapasiteli diyotlar (Varaktör)

Büyük Boy Ayarlı (Varyabl) Kondansatörler

Bu gruba giren kondansatörler, İngilizce adı ile varyabl (variable) olarakta anılmaktadır. “Varyabl” kelimesinin Türkçe karşılığı “değişken” kelimesidir. Varyabl kondansatörler paralel bağlı çoklu kondansatörden oluşmaktadır. Bu kondansatörlerin birer plakası sabit olup, diğer plakaları bir mil ile döndürülebilmektedir. Böylece kondansatörlerin kapasiteleri istenildiği gibi değiştirilebilmektedir. Hareketli plakalar sabit plakalardan uzaklaştıkça, karşılıklı gelen yüzeyler azalacağından kapasitede küçülecektir. Hareketli plakalara rotor, sabit plakalara stator denmektedir.

Plakalar genelde alüminyum veya özel amaçlar için gümüş kaplı bakırdır. Plakalar arasında yalıtkan madde olarak genellikle hava vardır. Bazı özel hallerde, mika, plastik ve seramikte kullanılmaktadır. Veya vakumlu (havasız) yapılmaktadır. Havalı ve yalıtkanlı kondansatörlerde bir miktar kaçak (leakage) akımı vardır. Vakumlu olanlarda hiç kaçak yoktur. Vakumlu kondansatörlerde; çalışma gerilimi 50 KV’ a ve frekansı 1000 MHz’ e kadar çıkabilmektedir. Kapasitif değeri ise 50-250 pF arasında değişir. Havalılarda ise kapasite 400pF’ a kadar çıkabilmektedir. Varyabl kondansatörler ile büyük kapasitelere ulaşılamamakla beraber, yukarıda belirtildiği gibi çok büyük gerilim ve frekanslarda çalışılabilmektedir. Bazı uygulamalarda aynı gövdede iki varyabl kondansatör kullanılır. Bunlardan birinin rotoru, statordan uzaklaştırılırken diğerinin rotoru ters bir çalışma şekli ile statoruna gelir. Radyo alıcıları, Radyo vericileri, büyük güçlü ve yüksek frekans üreticileri Varyabl kondansatörün kullanım alanlarından bazılarıdır.

Küçük Boy Ayarlı Kondansatörler (Trimerler)

Küçük boy ayarlı kondansatörler, trimer (Trimmer), pedır (Padder) gibi değişik isimlerle anılmaktadır. Hassas kapasite ayarı için kullanılırlar ve bu ayar tornavida ile yapılır. Bu nedenle, bunlara ayarlı kondansatör de denilir. Değişik tipleri vardır. En yaygın tipi yan yüzünde vida bulunan karesel yapıda olanlarıdır. Bu türde kare şeklindeki iki alüminyum plaka arasında mika veya plastik yalıtkan vardır. Vida bir tornavida yardımı ile sıkılınca plakalar birbirine doğru yaklaşdığından kapasite (C) büyür. Ayrıca silindirik veya varyabl tipinde olanları da vardır. Silindiriklerde ortadaki iletken vida bir yalıtkan içerisinde hareket etmekte ve bir plaka görevi yapmaktadır. İçe doğru vidalama yapıldıkça kapasitif değer büyümektedir. Trimerler, 100-600 V gerilimde çalışabilmekte ve kapasiteleri çok küçük değerler ile 1000 pF arasıda değişmektedir.


Değişken Kapasiteli Diyotlar (Varaktör)

Jonksiyon diyotlara ters gerilim uygulandığında bir kondansatör gibi çalışmaktadır. Uygulanan gerilime göre kapasitif değer değişir. Uygulanan gerilim büyüdükçe kapasitif değeri küçülür. Gerilime bağlı kapasite değişikliği nedeniyle VARAKTÖR veya VARİKAP adı verilmiştir.

KONDANSATÖRLERİN BAĞLANTILARI

Kondansatörlerde de dirençlerde olduğu gibi seri ve paralel bağlantı durumu vardır. Ancak burada hesaplamalar dirençlere göre tam ters olarak yapılır. Yani seri bağlı kondansatörler paralel bağlı dirençler gibi hesaplanırken, paralel bağlı kondansatörler seri bağlı dirençler gibi hesaplanır.

Elektrolitik kondansatörler bağlanırken + ve – kutuplara dikkat edilir.

I)Seri Bağlantı: Kondansatörlerin ardarda bağlanmasıdır. Böyle bir bağlantıda toplam kapasite azalır. Seri bağlı kondansatörlerde:

olur. Eğer seri bağlanan kondansatör elektrolitik ise kutupları pillerin seri bağlanması gibi bağlanır.

II)Paralel Bağlantı: Kondansatörlerin birer uçlarının ayrı ayrı birbirine bağlanmasıdır. Böyle bir bağlantıda, toplam kapasite artar.

Paralel bağlı kondansatörlerde toplam kapasite tüm kondansatörlerin kapasite değerlerinin toplamı kadardır. CT = C1 + C2 dir.


KONDANSATÖR OKUMA

Kondansatörlerin değerleri çoğunlukla üzerine doğrudan yazılır. Renk kodu kullanılan kondansatörler de vardır ancak bu renk kodları dirençlerde olduğu gibi bir standarda sahip değildir.

Elektrolitik kondansatörlerde değer açık bir şekilde üzerine yazılır. 47µF gibi. Ayrıca hangi ucun artı hangi ucun eksi olduğu da açık bir şekilde belirtilir. Bunların da yanında yine anlaşılır bir şekilde maximum kaç volt ile çalışabileceği de yazılmaktadır.

Mercimek tabir ettiğimiz yuvarlak kondansatörlerin pek çok çeşidi vardır.

Üzerinde 104, 473, 224, 153 gibi değerler olan kondansatörlerde ilk iki rakam dirençlerde olduğu gibi sayıyı, son rakam ise çarpanı verir. Çıkan sonuç pF’dır.

Örneğin, 104 = 10 x 104 = 100.000 pF = 100nF olarak bulunur.

Yine mercimek kondansatörlerde 104M, 103K, 222K, 472F şeklinde yazanlarda ilk iki rakam, ilk iki sayıdır, daha sonra gelen 4 ,3 ,2 gibi sayılar o kadar sıfır anlamındadır. Sondaki harf ise tolerans değeridir.

M: ±% 20, K: ±% 10, J: ±% 5, H: ±% 2,5, G: ±% 2, F: ±% 1, D= ±%0,5,  C= ±%0,25,  S= -%20 +%50,    Z= -%20 +%80,     P= -0 +%100 tolerans demektir.

Eğer 104 gibi kondansatörün değerini gösteren rakamın altında 2K gibi bir değer de yer alıyorsa 2 çalışma gerilimi, K ise toleransı gösterir.

Gerilim değerleri;

2=25 V,    5= 50V,    1= 100V

Örnek:

104M=10 x 104 ± 20000 pF= 100000 ± 20000 pF=100 ± 20 nF

103K=10 x 103 ± 1000 pF= 10000 ± 1000 pF=10 ± 1 nF

222K=22 x 102 ± 220 pF= 2200 ± 220 pF = 2.2 ± 0.22 nF

472F=47 x 102 ± 47 pF= 4700 ± 47 pF= 4.7 ± 0.047 nF

Bazılarında ise 3n3, 4p7, 10n gibi değerler yazılır. Buradaki harfler kondansatörün birimini verir. p=Pikofarat, n=Nanofarat gibi. Eğer bu harfler rakamların başına veya ortasına yazılmış ise o zaman bu harf hem birimini hemde ondalık değere sahip olduğunu gösterir. Harfin olduğu yerde ondalık noktası var demektir.

Örnek:

3n3 = 3.3 nF

p82 = 0.82 pf

5p6 = 5.6 pf

n22 = 0.22 nf =220 pf

10n = 10 nF

Bir diğer kodlama türüde .47, .033, .0068 gibi kodlamalardır. Burada sayıların baş tarafında bulunan nokta (.) işareti ondalık değer taşır ve gerçekte .47 = 0.47 anlamındadır. Çıkan değer µF’dır.

Örnek:

.0068 = 0.0068 µF = 6.8 nF olarak okunur.

Son olarak belirtilen 4R7D gibi tiplerde ise 4 ve 7 ilk iki rakamı R ise noktayı gösterir ve bu kondansatör 4.7 pf ve ±%0,5 pf hassasiyettedir.

Yuvarlak kondansatörlerin bazılarında tepe renk şeridi bulunur, bu temperature coefficient color code’dir.

Örnek:

Yukarıda görünen kondansatör şekillerinde her bir değeri okumak için farklı yöntemler izlenir.

Birinci şekilde bulunan kondansatörün değerini okursak

2n2 kondansatörün sığa değerini gösterir. “n” harfi birimi ifade eder. Harfin bulunduğu yere “,” eklenir. Bu şekilde kondansatörün değeri 2,2 nanofarad (nf) olarak bulunur. 50 rakamı ise kondansatörün dayanabileceği maximum gerilimi ifade eder.

İkinci şekilde ise 104 rakamında bulunan ilk iki hane (10) direk yazılır. 4 rakamı 10 değerinin yanına yazılacak “0” sayısını ifade eder. Buradan bulunacak sonuç 100000 dir. Bu tip okumalarda birim pikofarad (pf) olarak çıkar. Yani bu kondansatörün birimi 100000 pF dır.

Üçüncü şekilde 470 rakamında ilk iki hane direk yazılır. 0 rakamı sağ tarafa yazılacak 0 olmadığını ifade eder. Birim yine pF dir. Kondansatör değeri 47 pF olarak çıkar.

Dördüncü şekilde ise harf (p) birimi ifade eder. Bu kondansatörün birimi pF dir. Değeri için harfin bulunduğu yere “,” eklenir. Kondansatörün değeri 0,68 pF olur. “100” rakamı kondansatörün dayanacağı maximum gerilimi ifade eder.

p10 led panel

3 YORUMLAR

  1. gardeş elimdeki devrede n56 yazan bi mercimek kondastör var değerini anlayamadım 56 nf mi 56 pf mi 560 pf mi yardımınız için hindiden teşekürler

CEVAP VER

Please enter your comment!
Please enter your name here